Opluchting alom: de Hema is weer in Nederlandse handen. Aan redder in nood en nieuwe eigenaar Marcel Boekhoorn de opdracht om de Hema te redden van de ondergang. Want ruim negentig jaar na de oprichting heeft deze oer-Hollandse winkelketen het moeilijk. Eerst maar eens terug naar het begin.
Op donderdag 4 november 1926 opende de Hollandse Eenheidsprijzen Maatschappij Amsterdam, tegenwoordig beter bekend als de Hema, haar deuren aan de Kalverstraat in Amsterdam. Volgens een advertentie uit die tijd betekende dit ‘een groote ommekeer in den detail-handel. Immers in HEMA-winkels zullen duizenden massa-artikelen voor dagelijksch gebruik uitsluitend tegen eenheidsprijzen worden verkocht.’[1]
Het idee kwam van Leo Meijer en Anton Isaac, beiden directeur van de Bijenkorf, die het weer hadden afgekeken van Woolworths in Amerika. Eenheidsprijzen betekenden dat je voor enkele vaste, lage prijzen allerhande gebruiksartikelen kon kopen. In het geval van de Hema voor 25 en 50 cent. Ook een maaltijd kostte 50 cent. Meijer en Isaac richtten zich hiermee op ‘den economisch minder gunstigen en in ’t bijzonder op gezinnen met een beperkt inkomen.’[2] De Bijenkorf was onbetaalbaar voor deze groep en bovendien sprak het personeel Frans, een taal die de minder bedeelde Nederlander over het algemeen niet machtig was.
Lage lonen en onbetaald overwerk
Dit klinkt als een nobele onderneming. Toch ontstond er bij de werknemers al snel onvrede over de manier waarop deze eenheidsprijzen mogelijk gemaakt werden, namelijk door middel van lage lonen en onbetaald overwerk. ‘Vrij regelmatig moest worden overgewerkt, hetzij van ’s avonds zes uur tot half negen, hetzij van acht uur tot half elf. Bij de opening van [nieuwe] filialen wordt onbeperkt overwerk geëist zodat [het] herhaaldelijk voorkwam dat in die dagen 36 uur ononderbroken werd gearbeid. Betaling voor dit extra werk werd niet gegeven.’[3] De werknemers verenigden zich en kwamen hiertegen in actie met als resultaat een loon van 50 cent per gewerkt overuur. ‘Er zal echter nog heel wat moeten veranderen, voor van behoorlijke arbeidsvoorwaarden kan worden gesproken.’[4]
Het interieur in een Hema-vestiging in Eindhoven (foto: Het geheugen van Nederland) [6]
En wat is er sindsdien veel veranderd. De Hema weet zich te handhaven en het aantal winkels groeit, van tien winkels in 1928 naar bijna 800 winkels in 2018. Afgaand op de documentaire ‘Het geheim van de Hema’ maken de werknemers inmiddels deel uit van een grote familie.[5] Ook op het hoofdkantoor straalt de gezelligheid ervan af. Maar al snel worden enkele barstjes zichtbaar, veroorzaakt door een buitenlandse overname en, kort daarop, de economische crisis.
In buitenlandse handen
In 2007 komt de winkelketen in handen van de Britse investeringsmaatschappij Lion Capital. Een grote boze wolf uit Londen die het bedrijf met € 1,1 miljard aan geleend geld koopt, niet echt een koopje. De ontstane schuld komt terecht op de schouders van de Hema. Het bedrijf krijgt tegelijkertijd te maken met druk van de nieuwe eigenaar die snel geld wil verdienen en teruglopende inkomsten omdat het winkelend publiek de hand op de knip houdt. Waar het er eerst nog gemoedelijk aan toe ging en de ontwerpers op het hoofdkantoor zich vooral bezig hielden met ‘lekker simpele, Nederlandse basisproducten ontwerpen’, moet er nu bezuinigd worden en moeten potentiële klanten verleid worden om hun geld uit te geven in de Hema. Doorlooptijden tussen ontwerp en verkoop moeten korter en de producten moeten ‘op de trend’ zitten in plaats van erachter aan te hobbelen. Want lang niet alle basisproducten van de Hema zijn een doorslaand succes.
De grens over
Daar komt nog bij dat in Nederland de rek er wel uit is met ruim 500 winkels. Toch moeten er meer spullen aan meer mensen verkocht worden en dat betekent buitenlandse expansie. De eerste winkel in België werd al in 1984 geopend, maar inmiddels kun je ook in Engeland, Frankrijk, Duitsland, Luxemburg, Spanje en Oostenrijk naar de Hema. De laatste aanwinst is een winkel in Abu Dhabi. Al zul je de beroemde warme rookworst, een slimme zet van een Amsterdamse winkelier die teveel koude worsten had ingekocht en ze daarom opgewarmd en gehalveerd verkocht, daar niet vinden.
De grote vraag is hoe het nu verder zal gaan met de Hema. Er bestaat dan wel een gevoel van opluchting omdat het concern weer in Nederlandse handen is, maar dat zijn evengoed de handen van een investeringsmaatschappij die winst wil maken. De buitenlandse expansiedrift zal niet afnemen, al is dat dan ook weer heel Nederlands. Als we straks maar niet met z’n allen de grens over hoeven om naar de Hema te gaan.
Bronnen
[1] Advertentie in DE TIJD van vrijdag 29 oktober 1926 (pagina 4)
[2] Idem
[3] HET VOLK Dagblad voor de arbeiderspartij van vrijdag 23 maart 1928 (voorpagina)
[4] Idem
[5] Documentaire ‘Het geheim van de Hema’ van Yan Ting Yuen (2014) uitgezonden op 16 juni 2014 door de VPRO
[6] Het Geheugen van Nederland